Başpare


Anadolu neyinde görülen neyin üfleme kısmına konulan parçadır. Fotoğrafını aşağıda verdiğimiz başpare Manda Boynuzundan yapılmıştır. Ayrıca Fildişi , Abanoz ağacı , Şimşir ağacı , Derlin , Fiber gibi malzemelerden yapılabilmektedir. Osmanlı dönemi neylerinde fil dişi başparelere rastlanmaktadır. Ülkemizde manda yetiştiriciliği çok yaygın sayılmamaktadır. Afyon , Samsun , Kastamonu gibi illerde yetiştirilen mandanın süt ve yoğurdu çok kıymetli olduğundan kesimi fazla yapılmamaktadır. Manda boynuzu temin etmek oldukça zor bir durumdur. Tornada işlenmesi de oldukça zahmetli olan manda boynuzundan başpare üretimi giderek azalmaktadır. Bunun yerine yaygın olarak bulunabilen ve işlenmesi oldukça kolay olan “derlin” maddesi tercih edilmektedir. Derlin ses kalitesi açısından da oldukça nitelikli bir maddedir. Sıkıştırılmış sert bir plastik türü olan derlin koku yapmayan yapısıyla oldukça da sağlıklı bir ürün olarak kabul edilmektedir. Silindir kütük şeklinde satılmakta olan derlin tornaya bağlanmakta ve işlemede çok büyük kolaylık sağlamaktadır. Bazı ney yapımcıları tarafından Fiber kullanılmaktadır. Bu malzeme koku yapması ve kanserojen olmasından ötürü pek tercih edilmediği gözlenmektedir. Turistik neylerde çeşitli ağaçlardan başpare yapılmaktadır. Şimşir en çok tercih edilenidir. Başpare de belli formlar kullanılmaktadır.Kimi ustalar iç açkısını düz tercih ederken , kimileri de iç kısmını 1-1.5-2 mm girintili yapmaktadırlar. Başparenin neyin ses haznesine giren kısmı hafif konik yapılmaktadır. Koniklik neyin çatlaması riskini azaltmaktadır. Ses haznesine giren kısımda et kalınlığı 1 mm geçmemelidir.

Parazvâne

Neyin alt ve üst tarafına takılan ve çeşitli madenlerden yapılan yüzük biçiminde parçalardır. Et kalınlığı 0,50 mm ‘den kalın olmaması gereken parazvanelerin en önemli vazifesi neyin en nazik kısımları olan uç kısımlarını kırılmalara karşı korumaktır. Bu kırılma en çok başpare takılırken olmaktadır. Ayrıca çarpma ve düşme ile de olabilir. Ney başparesi hava kaçırmaması için çok sıkı takılmalıdır. Bu işlem sırasında kamışa mukavemet katan parazvanedir. Buradan hareketle parazvanenin de sıkı ve mukavemetli olması gerekmektedir. Parazvane ayrıca neye bir estetik de katmaktadır. Parazvanenin boyu 1-1,5 cm dir. Sıs haznesi ( üflenen bölüm) bölümünde kullanılan parazvane boyu çok uzun tutulmamalıdır. Kamışın rezonansının bozulmaması için doğal yapısının elden geldiği kadar muhafaza edilmesi gerekmektedir. Ses tınısını ve kalitesini birinci derecede etkileyen ses haznesi bölümünde uzun metal parça kullanıldığında ney ses niteliğini yitirmektedir. Bu bölümde mümkünse 1 cm geçmeyecek parazvane kullanılmalıdır. Neyin alt kısmında ise 1,5 -2 cm boyunda parazvaneler kullanılabilir. Parazvane yapımında altın , gümüş , alpaka, Pirinç gibi madenler kullanılmaktadır. En çok tavsiye edilen oksitlenme az görülen alpakadır.

NEYİN KISIMLARI

KAMIŞ

Ney iki ucu açık silindir biçimli bir enstrümandır. Üfleme bölgesinde başpare içerisinde hava sıkıştırılarak ses elde edilir. Sıkışan hava kamışın içerisindeki liflerin oluşturduğu tabii kanalcılara çarparak bir titreşim meydana getirir. Sesin kaliteli çıkabilmesi için kamışın gereğinden fazla kalın çaplı veya ince çaplı olması doğru değildir . Bazı acemi ney üfleyicileri çok kalın kamışların daha iyi ses vereceğini düşünmektedirler. Bu yanlış bir yaklaşımdır. Ney boylarına göre ideal kamış çapları hesaplanmıştır. Bunlar tablo şeklinde verilmektedir. Kamış çapı arttıkça kamış et kalınlığı da artmaktadır. Eğer küçük neylerde çok kalın çaplı kamış kullanılırsa tiz ( ince ) oktavdaki sesler rahat alınamaz. Ney yapımında en çok tercih edilen kamışlar Hatay İli Asi Nehri ve Samandağı Bölgelerinde yetişen kamışlardır. Ülkemiz dışında Nil Nehri ve Suriye’nin bazı bölgelerinde de ney kamışı yetişmektedir. Ney yapılacak kamış binlerce kamış içerisinden özenle seçilerek alınmaktadır. Bu kamışlar Ekim- Kasım aylarında kesilmektedir. Bu aylarda kesilen kamışlar olgunlaşmış ve suyunu almıştır. Kesilecek kamışların düzgün olmasına , kabuklarının sararmış olmasına , boğum aralıklarının 7-8 cm. geçmeyecek şekilde ve birbirlerine eşit uzunluklarda olmasına özen gösterilmeli , kamış israfının önüne geçilmesi adına çok ince ve olgunlaşmamış kamışların kesilmemesi, kamış kesen kişinin mutlaka yanında ölçü götürmesi çok önemlidir. Kamış seçilirken çok kalın etli kamışlar tercih edilmez. Dış yüzeyi canlı , parlak ve lekesiz kamışlar ney yapımı için en makbul kamışlardır. Ney yapılacak kamışların 9 boğum üzerine ölçü oturacak şekilde olması gerekmektedir. Altıncı boğuma 2 Yedinci boğuma 2 ve sekizinci boğuma 2 şeklinde delikler açılır. Kamışlarda boğum aralıklar genellikle kök kısmından yukarıya doğru daralarak gider bu gibi kamışlarda yarıdan yukarıdan ney elde edilebilir. Birde kökten veren kamışlar vardır ki bunlarda kök bölgesinde boğumlar sık ve düzgündür. Bu kamışlar oldukça nitelikli ses verebilirler.

Ney Bakımı
Doğal malzeme olan kamıştan yapılan neyin can damarı yağ bakımıdır.Yağ bakımı için uygun yağlar susam, badem, parafin, fındık, zeytin yağı gibi yapılardır.
Adım Adım Yağ Bakımı:
1. Neyinize uygun çapta bir yağlama tankı oluşturun2. Neyinizi başparesini çıkarmadan tankın içerisinde en az 6 saat bekletin3. Neyinizi çıkartın ve yapış yapış olmasını önlemek için dışındaki yğun yağı sıyırın4. Neyinizi uygun bir bezle sildikten sonra süzdürmek için bir kabın içerisine yerleştirin.Ses haznesinin sürekli yağlı ve nemli olması gerekmektedir. Ses haznesine yağ gelmesini sağlayabilmek için neyinizi baş aşağı süzdürebilirsiniz.5. Neyi silerken ses haznesinin içini kağıt mendil gibi malzemelerle kesinlikle silmeyin çünkü ses haznesinin altında plaka oluşturabilir ve ses niteliğini bozabilir6. Üflemeden kaynaklanan tükrükle ses haznesinin içinin kararması normaldir.Bunun için kendi başınıza ses hanesi içerisinde işlem yapmayınız.7. Neyinizin güzel kokması için ses haznesinin içerisine gül yağı, karanfil, zambak gibi hoşunuza giden yağlardan 3-5 damla damlatabilirsiniz.8. Artık neyiniz üflenmeye hazır.

Not: Yağlama işlemi yazın haftada en az iki kışın bir olmak üzere en az 6 ay boyunca yapılmalıdır.

NEYİN YAPIMI

Ney yapımında kullanılan en iyi kamış Hatay İli 'nde yetişmekte olan kamıştır. Hatay kamışında boğumlar sık ve düzgün , kamış et kalınlığı nitelikli bir tını vermektedir. Ney kamışları Kasım -Aralık aylarında toplanmaktadır. Toplanan kamışlar ilk kurutma işlemi için kabukları temizlenip havalandırılır. Daha sonra kurutma işlemi gerçekleştirilir. Ney yapılacak kamışın üzerinden en az bir yaz geçmelidir. Eğri kamışlar düzeltilir . İki çeşit ney açma yöntemi vardır. Klasik açkı ve kaydırma yöntemiyle açkı. Neyin içi boşaltıldıktan sonra ölçülere göre delikler açılır. Parazvane takılır. Başpare bindirilir. Akordu kontrol edilen ney artık üflenmeye hazırdır. Başpare yapımında Manda boynuzu, Fil dişi, Derlin, Fiber gibi malzemeleri kullanılmaktadır. Turistik amaçlı neylerde Şimşir, abanoz ağacı gibi ağaçlardan başpare kullanılabilmektedir. Neyler düzenli olarak yağlanmalıdır.

NEY NEDİR?

Otuz kırk milyon kamışın içinden 1 tane dar boğumlu ve etli kamıştan doğanın insanlara sunduğu -en güzel- nefesli müzik aletlerinden biridir. İnsan sesine en yakın olanıdır. 9 boğumdan meydana gelmiştir. İnsan da 9 ayda meydana gelmiş ve İnsan gırtlağıda 9 boğumdur. İnsan vücudunda 9 delik vardır. Ney de 9 delikten meydana gelmiştir. En güzel başpare 25 yaşında erkek manda dan çıkan boynuzdan yapıl-maktadır ve ucunda dolu olan kısmından bir tane çıkar geri kalan boştur. Tarak yapıl-maktadır ve bu şartlarda aranan manda maalesef bulunamamaktadır. Boynuza en yakın abanoz ağacıdır. Siyah rengi ve verdiği sesi ile bir senedir kullanılmaktadır. Üçüncü şimşirden yapılan orta halli neylerde kullanılmaktadır. Yine piyasada fiber delrin ve plastikten yapılan başpareler bulunmaktadır. Kimyasal madde ile yapılan bu başpareler kansorejen madde ürettiğinden dudakla devamlı temas halinde olduğu için ileride ne olduğunu düşünerek kendim bu üç maddeyi kesinlikle kullanmamalıyız ve tavsiye
edilmez.